COI CHỪNG THIẾU MÁU Ở TRẺ
DS. NGUYỄN HỮU ĐỨC
Đại học Y dược TPHCM
Ở trẻ, nhất là nhũ nhi, do
cơ quan tạo máu chưa hoàn chỉnh, rất dễ bị thiếu máu. Có khá nhiều bệnh gây
thiếu máu ở trẻ. Có thể thiếu máu do rối loạn tiểu cầu, do rối loạn quá
trình đông máu đưa đến xuất huyết. Có thể thiếu máu do nhiều nguyên nhân đưa
đến hồng cầu bị phá vỡ (được gọi là thiếu máu huyết tán). Có thể thiếu máu
do rối loạn tủy xương. Những bệnh đưa đến thiếu máu vừa kể không thuộc loại
phổ biến. Thiếu máu thường hay gặp do thiếu các chất dinh dưỡng như: sắt,
vitamin C, acid folic, vitamin B12, chất đạm. Đặc biệt, thiếu máu rất thường
hay gặp ở trẻ em dưới 2-3 tuổi là thiếu máu thiếu sắt.
Người ta thường xem thiếu
máu dinh dưỡng ở nhũ nhi chính là thiếu máu thiếu sắt.
Ta nên biết, trong máu có
hồng cầu và chất làm nên màu đỏ của hồng cầu là huyết cầu tố
(hemoglobin). Dưỡng chất quan trọng nhất để hình thành huyết cầu tố tức tạo
nên màu đỏ của máu là sắt. Thiếu máu dinh dưỡng chính là nồng độ huyết cầu
tố bị giảm do thiếu sắt. Nguyên nhân thiếu máu thiếu sắt thường gặp ở trẻ là
do trẻ không được cung cấp đủ lượng sắt cần thiết.
Ngay khi mới sinh, trẻ
thường có lượng sắt dự trữ (do mẹ truyền sang vào ba tháng cuối của bào
thai) đủ cho ba tháng đầu sau sinh. Tuy nhiên, nên lưu ý, nếu trước khi
sinh, mẹ bị bệnh thiếu máu, xuất huyết trước hay trong khi sinh, con sinh ra
sẽ bị thiếu sắt.
Từ tháng thứ 3 trở đi, dự trữ sắt giảm dần và trẻ cần được
bổ sung qua thức ăn. Thức ăn chủ yếu trong giai đoạn này là sữa. Đặc biệt
chú ý, trẻ bú sữa mẹ ít có nguy cơ bị thiếu sắt do lượng sắt có trong sữa
mẹ cao hơn so với sữa bò; hơn nữa trong sữa mẹ có chất tên là
lactoferin
giúp trẻ hấp thu tốt sắt. Nếu trẻ bất đắc dĩ phải dùng sữa bò nên lưu ý chọn
sữa trong công thức có bổ sung sắt và các chất khoáng cần thiết khác.
Trên 6 tháng, nếu trẻ chỉ bú sữa không thôi và
không được cho ăn dặm đều có thể bị thiếu sắt. Hoặc chế độ ăn dặm không
đúng, trẻ chỉ được cho ăn bột, cháo, khuấy với muối, đường không thôi, thiếu
thịt, cá, gan, trứng, rau xanh..., cũng sẽ bị thiếu sắt. Ngoài chế độ dinh
dưỡng không thích hợp, trẻ còn bị thiếu máu thiếu sắt do nhiễm trùng kéo
dài, do kém hấp thu vì tiêu chảy lâu ngày v.v... Ở đây cũng cần kể ra một
trường hợp rất đặc biệt là trẻ bị thiếu máu thiếu sắt do mất máu qua đường
tiêu hóa mà các bậc cha mẹ không chú ý phát hiện được. Đó là trường hợp trẻ
dùng sữa bò bị dị ứng với
betalacto globulin là chất có trong sữa bò đưa đến bị viêm dạ dày -
ruột, gây chảy máu rỉ rả ở niêm mạc ruột. Số lượng máu bị mất hằng ngày có
thể rất ít, mắt thường nhìn phân trẻ đi tiêu không thấy, nhưng nếu kéo dài
ngày này sang tháng kia sẽ đưa đến thiếu máu thiếu sắt.
Về triệu chứng, trẻ thiếu
máu thiếu sắt có nước da xanh, niêm mạc nhợt nhạt, biếng ăn, kém hoạt bát,
đờ đẫn hoặc hay vật vã, quấy khóc. Nếu nặng, dễ đưa đến chậm phát triển thể
chất và vận động (chậm biết ngồi, đứng, đi), tóc thưa dễ gãy, dễ rụng, biến
dạng móng tay móng chân, gan lách to... Đối với trẻ nhũ nhi, bệnh cảnh
thường nhẹ, cha mẹ ít chú ý, dễ bị bỏ sót.
Bệnh thiếu máu thiếu sắt
cần được phát hiện sớm để điều trị. Nếu không điều trị, trẻ bị bệnh có thể
tử vong do thiếu máu nặng và suy tim. Thường phải điều trị song song bằng
thuốc và chế độ ăn giàu đạm với các loại thực phẩm có chứa sắt. Về thuốc, có
dạng
thuốc uống chứa sắt nguyên tố hoặc dạng thuốc tiêm bắp chứa sắt kết hợp
với dextran. Nếu uống, nên uống thêm vitamin C để tăng sự hấp thu sắt
qua niêm mạc ruột. Đối với trường hợp thiếu máu nặng hoặc đối với trẻ sinh
non dưới 3 tháng tuổi, nhiều khi phải truyền máu.
Điều đặc biệt quan trọng
là phòng bệnh thiếu máu thiếu sắt cho trẻ. Nên lưu ý:
- Tích cực điều trị các
nguyên nhân gây thiếu máu ở phụ nữ có thai. Nếu cần, nên bổ sung thuốc chứa
sắt
và cả acid folic cho thai phụ trong 3 tháng cuối thai kỳ.
- Đối với trẻ sinh thiếu
tháng hoặc sinh đôi nên cho uống thuốc chứa sắt từ tháng thứ ba và cho ăn
thêm nước thịt ép, súp rau sớm (từ tháng thứ ba).
- Đối với trẻ trên 1 tuổi,
cần có khẩu phần ăn giàu chất sắt như: thịt, gan, trứng, cá, đậu, mè... Nên
tích cực phát hiện và điều trị các bệnh tiêu chảy, nhiễm trùng, nhiễm ký
sinh trùng để hạn chế mất chất sắt.
Để làm tốt các điều trên,
nếu có gì nghi ngờ, nên đưa trẻ đi khám bệnh và hỏi ý kiến thầy thuốc.
